گناه دانش و بی دانشی

  گناه دانش و ثواب بی دانشی

       ***********************************

                       معصومیت و مظلومیت نادانان و جرم بزرگ آگاهی

معمولا در میان ما نداشتن آگاهی و ضعف اندیشه  نقص و عیب بارزی محسوب نمی شود . اما اطلاعات و آگاهی های گسترده ،  مخصوصا اگر با غرض ورزی و انگیزه های ناسالم همراه باشد ، بسیار خطرناک و ویرانگر تلقی می شود  و می گویند ممکن است صد گناه  آدم  نادان بخشیده شود اما یک خطا و اشتباه یا خیانت دانشمند و عالم  از  هزاران گناه و خطای افراد نادان و عوام گناهش بیشتر است . روشنفکر اگر کج اندیش باشد  بسیار خطرناک است اما تاریک مغزان نادان  اصلا خطرناک نیستند .

مرز دانش و بی دانشی

  تا مدتی پیش ،  در نظر بسیاری  مرز علم و جهل عبارت بود  از سواد خواندن و نوشتن نداشتن .  اما امروزه این خطوط مرزی فرق کرده است . برای این که دیپلم و فوق دیپلم که سهل است  ، ما با لیسانسیه ها و مهندسان و دکترها و یا حجه الاسلام هایی در دانشگاه یا مراکز فرهنگی یا دینی  روبه رو شده ایم که از نگاه مخاطبان « باسواد » یا «‌ بی سواد » تلقی می شوند ، معلوم است که این بی سوادی معنای خاصی دارد و این افراد ممکن است از چهار پنج سال گرفته تا ده پانزده سال و بلکه بیشتر سوابق علمی و آموزشی داشته باشند .  از قدیم هم این نکته را همه حوزویان و روحانیان و طلاب از استادان خود بارها و بارها شنیده بودند که فلانی « آخوند باسواد» ی است و امام خمینی (ره) سخن مشهور در میان حوزویان را که « عالم شدن چه آسان آدم شدن چه مشکل » چنین اصلاح کرد : « عالم شدن چه مشکل ، آدم شدن محال است » .  مخصوصا امروزه دانشگاهها تنوع و تکثر زیادی یافته و تعداد مدرک داران زیاد شده ، گاهی در میان دارندگان مدارک فوق لیسانس  و دکترا ، افرادی یافت می شود که مردم وقتی به سخنان یا نوشته هایشان نگاه می کنند می گویند : نمی دانیم اینان مدرکشان را از کجا و چگونه گرفته اند و گاهی افرادی از کسبه و کارمند و لبنیاتی محله را نشان می دهند و می گویند : اینان نسبت به افراد یادشده ، بسیار بسیار با سوادترند .  امروزه گاهی تسلط بر رایانه و اینترنت  و توان استفاده هوشمندانه و علمی از آنها را نشان سواد می دانند  و گاهی گستردگی اطلاعات در یک موضوع و تسلط بر آن و داشتن حرف های تازه و خلاقیت در روش طرح اندیشه های تازه  یا توان پاسخ دهی به جا و توام با تسلط و مستدل و مستند به منابع علمی را  نشان باسواد بودن یک استاد یا سخنران می دانند و گاهی تنوع و تازگی موضوعات  مباحث را . یکی از آثار منفی  گسترش روزافزون دانشگاهها و رشته ها و مراکز آموزشی دولتی و غیر دولتی و فارغ التحصیلان دارای مدارج عالی ، این است  که رفته رفته مدرک ها ارزش خود را از دست داده و می دهد ، اما ثمره مثبت  این همه دارندگان مدارک و مدارج دانشگاهی ، این است که به تدریج ، صرف نظر از مدارک عالی ، توانمندی علمی و عملی  افراد  در رشته های مختلف علمی ،  مبنا و معیار داوری  قرار می گیرد  و فارغ التحصیلان باید عملا بتوانند قدرت علمی خود را به اثبات برسانند و توجه به مدارج و مدارک در مراتب بعدی موردتوجه قرار می گیرد و این نوید خوبی است .

فاجعه بی دانشی و بی فکری و بی برنامگی

همان طور که گفتیم اگر چه در میان ما بی اطلاعی و ضعف علمی و فکری و کم خردی یا بی خردی و ضعف در محاسبات و مطالعات و برنامه ریزی ها یک گناه محسوب نمی شود  اما از نظر دینی آگاهی  ریشه همه خوبی ها و بی اطلاعی مبنای همه پستی هاست (علی (ع) غررالحکم) و از نظر رسول خدا انسانهایی با بی خردی یا کم خردی و بی فکری یا ضعف فکری  یا بی برنامگی دست به کارهایی می زنند و تباهی هایی به وجود می آورند که هیچ آگاه خردمندی نمی تواند چنان خطرناک و آسیب زا باشد . همان گونه هم که درجات و مراتب انسانها و مراتب  خیر و شر آنها بر اساس مقدار آگاهی و اندیشه مشخص می گردد  وپست ترین و شرور ترین موجودات  بی فکرترین مخلوقاتند . ( انفال/22 ) . در حدیث دیگری از پیامبر آمده است که شش گروه به خاطر شش گناه بزرگ عذاب خواهند شد و یکی از آنان افراد جاهل اند که به خاطر ضعف علمی یا عقلی مجازات خواهند شد (اربعین حدیث امام خمینی) . چون نه حماقت و جهالت تقدیر الهی است و نه  یک عمر زندگی جاهلانه و ابلهانه مورد رضای خداوند علیم حکیم می باشد . انسانها وقتی از کارهای نامطلوب خود خسته  و پشیمان می شوند و به درگاه الهی می نالند ، به الهام از  متون دینی می گویند :  خدایا کارهایی را که با نادانی و بی بصیرتی انجام دادم و به خویشتن ستم ورزیدم بر من ببخشای . پس معلوم می شود که بی سوادی یا ناآگاهی گناهی است که باید از آن توبه کرد . بی فکری و بی برنامگی که ناشی از درجات متفاوت حماقت است ، گناه بزرگ تری است که می تواند به فجایع بزرگی در زندگی فرد و جامعه منتهی گردد . از این رو ،  پیامبر در مهمترین سفارشات خویش به امت اسلامی می فرماید : من بیش از همه بر شما از دو چیز هراسناکم : سوء تدبیر (  نه فقط بی تدبیری و ضعف در برنامه ریزی و چاره اندیشی ) و پیروی از هوس ها ( ر. ک : جاذبه و دافعه استاد مطهری).  جالب توجه این است که بی تدبیری که اول حدیث ذکر شده در واقع می تواند علت شیوع هوس بازی ها و شهوت پرستی ها هم باشد  و این همه بی برنامگی و برنامه ریزی های ناهنجار مدیران در همه مراتب مدیریتی از خانه و کارخانه تا وزارتخانه  ها چه اندازه می تواند عوارض منفی در پی داشته باشد که با دانش های عالی هم قابل ارزیابی نیست .   اما از آن جا که ما دین را با عقل و اندیشه و آگاهی عمیق و اصولی و مبنایی درک نکرده ایم ،  هرگز احساس نمی کنیم که به خاطر بی برنامگی و چاره اندیشی های نادرست و سخنان نامعقول افرادی کم خرد و کم اطلاع  چه اتفاقات و تحولات تلخ دامنه داری رخ داده و عقب ماندگی ها و شوربختی ها وناکامی ها و بدفرجامی از کجا ناشی می شود  . بد تر از همه تصور می کنیم که جهل و نادانی و بی عقلی از آن اسب و گاو و حمار و میمون است . در حالی که اسب نجیب ترین و عاطفی ترین حیوانات و گاو سودمندترین آنان و حمار صبور ترین و تلاشگرترین آنان و میمون هوشمندترین حیوانات است و هیچ حماری ریسک احمقانه نمی کند و به کارهای عجولانه ،  جنون آمیز و تمسخرآمیز دست نمی زند . هیچ حماری  بر پل ترک خوده و نامستحکم زندگی پای نمی گذارد و قدم از قدم بر نمی دارد ،  مگر آن که از طرف حیوانات قبل از خود و رهگذران پیشین مطمئن شود که راه مستحکم  و قابل عبور است . در واقع ما بر اساس مکانیزمهای دفاعی روانی ، ویژگی ها و صفات زشت و غیر قابل تحمل خود را به حیوانات  و انسانهای دیگر نسبت می دهیم . وگرنه هیچ شیری سلطه جو و قدرت پرست و هیچ عقربی کینه جو نیست  .  هیچ فکر کرده اید که هوشمندان تبهکار همه قدرت خود را از سرمایه عظیم حماقت احمقان و نادانی ابلهان و سادگی زودباوران و خوش خیالی رویاپرستان کسب می کنند و هزاران خوارج به ظاهر دیندار و متعصب بازیچه کوچکی برای یک معاویه هوشمند قرار می گیرند  و صدها سخن ضد دینی شبه علمی و شبه فلسفی  بی اصل و اساس ، به خاطر ضعف شدید و نارسایی فکری عجیب و عمیق برخی از محافل و افراد و برنامه های آشفته و نامناسب مذهبی  می تواند چنین باور نکردنی گسترش یابد . هر چند با ناخرسندی می باید این حقیقت روشن را پذیرفت که  به  سبب کارهای نسنجیده و سخنان نیندیشیده افراد کم مایه و بی اندیشه ، چنان دشواری ها و گرفتاری های پر پیچ و خم صد لایه ای در جامعه به وجود می آید  که علاجش به وسیله بهترین  روانپزشکان و فیلسوفان و عارفان  ناممکن به نظر می رسد . از این روست که حضرت عیسی از احمقان می گریخت و می گفت : مرده را زنده کردم و بیماریهای مادرزادی را درمان نمودم ،  اما  نتوانستم حماقت و بی بصیرتی را  درمان کنم . درد علی هم از این جا بود . درد علی از کسانی بود که با صدای نامفهومی دورهم گرد می آمدند و سر و صدایی به پا می کردند  و بی نتیجه پراکنده  می شدند  . علی از دست این احمقان و ابلهان بیشتر درد می کشید و می فرمود : « به خدا شکوه می کنم از مردمی که در جهل زیستند و در ضلالت مردند » ( خطبه 17 نهج البلاغه) . در جامعه ما هوشمندان خیانتکار  بیشتر مجازات می شوند ، اما ابلهان شناسایی نمی گردند  و بدتر از همه این که بی تدبیری و بی برنامگی و ضعف آگاهی و اندیشه همیشه کتمان می شود و همه ریاکارانه و خودبینانه خویشتن را عقل کل می دانند و هیچ کس نیست که به بی تدبیری و بی فکری خود اعتراف کند و این همه کارهای نادرست و گرفتاری های رنگارنگ به وجود می آید که هیچ کس مسئول آنها نیست . لابد همه آنها را دانشمندان و نوابغ و برندگان المپیادها و نویسندگان خلاق و پرآوازه  پدید آورده اند ! عجب اندیشه عالی و تحلیل های پرمایه ای داریم !

فارغ التحصیلان بی فکر و اندیشمندان بی مدرک

یکی از بزرگ ترین بدبختی های امروز ما این است که تصور می شود آگاه و دانا و متفکر خردمند همان کسی است که مدرک تحصیلی  دارد و از مرکز خاصی گواهی تخصصی در رشته خاصی به دست آورده است و جز اینان همه جاهل نادان و عوام الناس بی خرد محسوب می شوند . البته در میان مدرک داران  و تحصیل کرده های مراکز علمی  افراد آگاه و مطلع  و پر مطالعه و خلاق نیز یافت می شود و در میان سایر طبقات جامعه هم ممکن است تا حدود زیادی افراد بی اطلاع  و بی فکر وجود داشته باشد ، اما خیلی وقتها عکس این مسئله هم اتفاق می افتد . گاهی می بینیم یک کارگر ساختمانی بیش از هر استاد دانشگاهی مطالعه می  کند و بازاری و کشاورزی  بیش از هرکس  در مسائل زندگی  می اندیشد و با تدبیر و برنامه های درست و معقول پیش می رود  و  استاد و دانشجویی که علم و درس برایش یک سرگرمی طنزآمیز و تحمیلی است . برخی هم هستند که برای دست یابی به نام و آوازه علمی و اجتماعی ،  هزار گونه کار علمی و فکری می کنند و از وقتی که جافتاده شدند و شهرت و آوازه یافتند ، کارهاشان بادهوا و حرفهایشان سرهم بندی شده و رفتارهایشان معجونی از بی تدبیری های عجیب و متنوع به نظر می رسد   و گاهی انسان تعجب می کند که چگونه یک فرد به ظاهر آگاه پرآوازه چرا این چنین در فلان و بهمان موارد کارهای ناشیانه می کند و حرفهای بی خردانه می زند که هر روستایی ساده دلی را  در شگفتی  فرو می برد و به تمسخر خویش وامی دارد .  هرکس ممکن است در زمینه خاصی اطلاعاتی داشته باشد و در سایر زمینه ها عقل و اندیشه اش از حد کودکان  دبستانی فراتر نرود و هر خردمندی در همه زمینه ها خردمند نیست و گاهی در برخی زمینه ها چنان از خود بی خردی نشان می دهد که یاد آور« للجنون فنون » می گردد .  

                                                       آیا دانشگاهها مهد جوشش های علمی و ادبی است ؟

در گذشته ما نمونه های فراوانی داشته ایم  از کسانی که بیرون دانشگاه و یا فارغ از دروس رسمی دانشگاهی که بدان تعلق داشتند ، به دنبال تحقیق و هنر و فناوری می رفتند و بعدها به توانمندی های عظیمی دست می یافتند و مسیر علم و هنر را دگرگون می کردند . این واقعیت در حوزه ادبیات و هنر هنوز هم تاحد زیادی تداوم دارد .  

دانشگاهها و مراکز علمی می تواند به دستگاه تولید انبوه مدرک تبدیل شود و سرعت  و کمیت جایگزین کیفیت و علم و هنر و فناوری واقعی گردد و این خطر بزرگی است  که دوام و بقا و ارزش دانشگاهها و مدارک تحصیلی را تهدید می کند . نشانه هایش بعضی مراکر دانشگاهی تازه تاسیس است که فاقد همه ابزارها و شرایط اولیه علمی و فکری و تحقیقی بوده  و تنها در حد ناقصی یک فضای فیزیکی نمایشی به ظاهر علمی به وجود آورده اند  که پس از سالهای متمادی حاصل آنها افراد بی مایه و بی اندیشه ای است که هیچ شباهتی به دانشجو و دانشگاهی ندارند و پس از فارغ التحصیل شدن  هیچ مایه و پایه علمی در آنان دیده نمی شود و نمی توانند هیچ مشکلی از مشکلات خود یا جامعه را حل کنند اما به حد کافی توقعات عجیبی پیدا کرده اند و همه جا خود را« کارشناسان »این مملکت می نامند .