سوالات مذهبی

سوالات مذهبی ، ناز یا نیاز ؟

سوالات هر کس لایق عقل و معرفت و دغدغه ها و حساسیت ها و سطح شخصیت وی است .  عظمت دانشمندان به اطلاعاتشان نیست ، به کم و کیف سوالات شان است . خیلی از اوقات بررسی و مطالعه خود سوالات از پی جویی پاسخ ها مهمتر و آموزنده تر و راهگشاتر است . اما ما همیشه عادت کرده ایم که هر سوالی مطرح شد ، به درست و غلط و منطقی و غیر منطقی بودنش کار نداشته باشیم و فوری دنبال جوابش برویم و سریعا جوابی برایش دست و پاکنیم ، ولی عادت نکرده ایم که مدتی هم شده ، نه در جواب که در خود سوالات بیندیشم و ببینیم که این پرسش ها از کجا می آیند و چطور سبز می شوند و چه ماهیت و چه جهت گیری ای دارند و این سوال و جواب ها چه حاصلی خواهند داشت و کدام گره و کدام مشکل از چه کسی حل خواهد شد .  سوال درست مبنای اندیشه و تحقیق و رشد و تحول فکری و انسانی است . سوالات خوب بر اساس مطالعات و نیازها و نگرانی ها و مشکلات واقعی فرد و جامعه مطرح می گردد و هدف رهیابی و رهنمایی و گره گشایی است . هم چنین سوال می تواند خیلی بد و آشفته طراحی شود و بیش از حد احمقانه ، بی معنا ،  مسخره ، کودکانه و ناشیانه باشد و منشا انحطات فرهنگی و ضلالت فکری و عملی .

سوالات مذهبی متداول به چند دسته تقسیم می شود :‌

1 . سوالات فرهنگی و معرفتی : که از تضارب آرا و رویارویی آموزه های دینی با سایر افکار و ادیان و مذاهب وفرهنگ ها و مقایسه آنها با هم نشات می گیرد .

2 . سوالات چیستانی : که مشتمل است بر تناقضات فراوان و جواب مثبت و یا منفی به آنها هر دو گمراه کننده است . مثلا آیا خدا می تواند سنگی بیافریند که نتواند بلندش کند ؟ که چه جواب مثبت باشد و چه منفی ، پاسخ غلط است ؛ چون سوال مشتمل بر اغلاط بیشماری است . زیرا سنگی خواهیم داشت که هم جرم و وزن و ساختمان شیمیایی آن معین است و محدود و مخلوق وهم نامحدود و فراتر و بزرگ تر از خالق و خدا هم خالق این سنگ است و فراتر از این سنگ و هم در نهایت پایین تر از آن و همه تناقض است .

3 . سوالات تفننی برای سرگرمی :  مانند این سوال که چرا شمشیر حضرت علی (ع) دو لبه بود ؟ یا سوالات کمی و عددی و کیلویی که تعداد آیات قرآن یا نمازهای واجب چند تاست ؟‌ این قبیل سوالات ارزش معرفتی ندارد . پسران آدم با کدام دختران ازدواج کردند و این دختران مثل خود آدم و حوا خلق شدند یا از آسمان افتادند یا از اجنه بودند و یا از آدم های ماقبل تاریخ ؟ ما از نسل هابیل هستیم یا قابیل ؟‌ کدام نماز است که هرگز قضا نمی شود و همیشه ادا خوانده می شود ؟ (‌نماز آیات برای زلزله ) .  کفن زن با کفن مرد چه فرقی دارد ؟ اگر در باروری خارج رحمی ، اسپرم انسانی را با اوول حیوانی ترکیب کنند و آدم حیوان نما و حیوانی انسان نما تولید کنند ، حکم عبادت و میراث و پدر و مادر و ... او چه می شود . یا نظیر سوالاتی که در فیلم مارمولک مطرح شده .

 

4 . سوالات زورآزمایی :  برای ارزیابی علمی معلمان و سخنوران : مانند سوالات فنی و پیچیده فوق تخصصی از مباحث جنجالی فلسفی و اعتقادی یا احکام فنی و تخصصی مانند ارث و میرات و ... یا : اگر با سرعت سرسام آوری در سفینه فضایی در سفر بودیم و در یک روز چند بار کره زمین را دور زدیم و پنج شش بار خورشید طلوع و غروب کرد چند بار باید نماز ظهر یا مغرب بخوانیم ؟ یا اگر رفتیم فضا در شرایط بی وزنی نماز جماعت و اتصال صفوف چه می شود ؟ یا اگر مردی با زنی ازدواج کرد و صاحب دو فرزند شد و بعد فهمید آن خانم عمه اش بوده ، چه باید بکند ؟ مشکل نمازهای شب و نمازهای صبح در قطبین که شش ماه شب و شش ماه روز است ، چگونه حل می شود ؟

5 . سوالات موذیانه : که برای حال گیری و عقده گشایی صورت می گیرد و مشتمل بر طنز و تمسخر و تهمت و غرض ورزی بوده و سخنانی غیر علمی مچ گیرانه و تلافی جویانه است و حالت شخصی و صنفی و سیاسی دارد نه معرفتی و فرهنگی و علمی .

6 . سوالات شخصی و موردی که در آن مشکلی شخصی به شکل کلی و فلسفی بیان می شود . مثلا شخصی سرطان خون خودش یا تصادف پدرش را به فلسفه و غایت آفرینش  و یا پوچی دنیا گره می زند و به جای سوال از مشکل خودش از اهداف هستی می پرسد .

7 . سوالات بنی اسرائیلی : سوالاتی که نه حاکی از  حقیقت جویی که نشانه عصیان گری و عناد و لجاجت و اعتراضات نامعقول و چون و چراهای بی ارزش است . مثل این که چرا قرآن به عربی است ؟ البته به هر زبانی بود ، باز هم سوال می شد که چرا مثلا به آلمانی یا بلغاری یا ترکی است ؟ پس مشکل جای دیگر است . یا این که چراباید به طرف قبله نماز خواند ؟ که به هر طرف دیگر هم نماز بخوانیم باز سوال می شود که چرا آنجا ؟ چرا نماز صبح دو رکعت است ؟ که اگر چهار رکعت یا یک رکعت بود ، باز هم سوال می شد که چرا چهار و چرا یک رکعت  ؟ یا این که چرا باید در سفر نماز راشکسته بخوانیم ؟ که اگر کامل هم می خواندیم ، بیشتر سوال می شد که چرا دین ، دغدغه و استرس و نگرانی های ما را در سفر ملاحظه نکرده و چرا تخفیف قائل نشده و وقتی هم که تخفیف داده می شود ، باز اعتراض می شود . یا این سوال که چرا در اسلام جهاد و شهادت وجود دارد ؟ ولی مسیحیت دین نرمش و لطف است ؟ که اگر می گفتیم در اسلام هم جهاد واجب نیست ، سوال می شد که در این صورت هم اسلام مثل مسیحیت ، دینی تشریفاتی و دین ناتوانان و دین بردگان و ذلیلان است و انتقاد می شد که چرا اسلام  در برابر ظلم و ستم اقتصادی و سیاسی و فرهنگی برنامه ای ندارد  و اعتراض می شد که چرا اسلام برای دفاع معقول و مشروط و انسانی ، در برابر تجاوز و قانون شکنی کاری نکرده و قانون و دستوری ندارد  ؟

8 . سوالات مغلطه و سفسطه بافانه : که تعداد آنها به تعداد سفسطه هاست . از جمله آنها ، فشردن سوالات بسیار در یک مسئله و مطالبه صدها پاسخ صریح و کوتاه در یک جمله است و این ممکن نیست . 

9 . سوالات غیر فکری : که مشتمل بر مسائلی است که نمی توان آنها را ارزیابی کرد . یا خارج از توان پرسشگر و پاسخگوست و یا در زندگی و نیازهای واقعی جایی ندارد و یا این که منابع و امکانات کافی برای داوری و حل مسئله وجود ندارد یا در دسترس نیست . مثلا یک مسئله فرهنگی و فکری با یک یا چند اتفاق تلخ یا شیرین خارجی به هم گره زده می شود و سوال مطرح می شود ؛ ولی ابعاد مختلف آن اتفاق بیرونی و حقیقت آن خارج از اطلاعات ماست . یا اگر در اسلام آزادی وجود دارد ، چرا در فلان شهر فلان فرد دستگیر شده است ؟ که نه وضعیت پرونده اش روشن است و نه وضعیت آن فرد و نه جرمش و نه گناهش و نه بی گناهی اش و نه قاضی و و نه دستگیرکنندگانش . می توان گفت که اصلا همه اینها هم معلوم است ، ولی رفتار فلان فرد در فلان شهر چه ربطی به ابعاد تئوریک و معرفتی اسلام دارد و آیا می توان با کارهای درست یا غلط دیگران در باره درستی و نادرستی باورهای دینی اظهار نظر کرد ؟

10 . سوالات حاکی از دغدغه های روانی که به صورت فکری و معرفتی مطرح می گردد .  مثلا شخص به دلیل وسواسی گری و حساسیت های کاذب و افراطی یا روحیه ناآرامی که بازتاب زندگی و مشکلات شخصی وی است ، می گوید هیچ یک از براهین و دلایل وجود خدا یا ضرورت دین برای من قانع کننده نیست ؛ در صورتی که هیچ اعتراض علمی و منطقی به دلایل مزبور ندارد و تنها احساسات و عواطف منفی مانع از درک حقیقت است و سبب می شود سوالات پیوسته تکرار شود و به هیچ جوابی توجه شایسته صورت نگیرد .  یا این سوال که اگر خدا دارای رحمت مطلق است چرا من در امتحان ترم قبل کم گرفتم و مشروط شدم ؟

11 . سوالات مربوط به فلسفه و حکمت و فواید و کارکردهای اجتماعی و سیاسی و بازتاب روانی احکام و دستورات و نگرش ها و باورهای دینی : پرسشگر می گوید من همه این دلایل اثباتی را قبول دارم ولی که چه ...... و آن وقت می رود سر نمودهای خارجی و بازتاب های بیرونی و اجتماعی دین و فواید و مضرات احتمالی دینداری درست و غلط را بررسی می کند  و می پرسد : خدا و توحید و نبوت و امامت و ولایت فقیه چه نقشی در جامعه دارد ؟ گاهی سوال می شود که چطور هندوی بی خدا و بت پرست و چینی بودایی یا کمونیست می تواند در اقتصاد و سیاست و فرهنگ جهانی نقشی اساسی داشته باشد  و چرا مسلمانان با خدای بزرگ و دین با عظمت خود دنباله رو و مشتری اقتصاد چینی و فیلم ها و هنرها و ادیان هندی هستند و چرا ساعت اذان گو و عروسک ملی ما در چین تولید شده ؟